مركز پژوهش های مجلس اعلام كرد؛
آمریکا و چین در چه فناوری های نظامی سرمایه گذاری کرده اند؟
ما دیجیتال: مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با بررسی نقش فناوری در رقابت نظامی قدرت های بزرگ پیشنهاداتی برای توسعه فناوری های نظامی ایران ارائه کرده است.
به گزارش ما دیجیتال به نقل از مهر، تکنولوژی های جدید منجر به ایجاد انقلاب جدید در عرصه جنگ و تهدید شده و توانسته تأثیری ساختاری بر رقابت قدرت های بزرگ داشته باشند. فناوری می تواند با تغییر موازنه قدرت، ساختار بازی استراتژیک میان قدرت های بزرگ را تغییر دهد.
کنترل و توسعه تکنولوژی های جدید می تواند بر ابعاد رقابت قدرت ها اثرگذار باشد؛ این امر نمونه های تاریخی نیز دارد. به عنوان مثال در عصر کشاورزی؛ ارابه، فلاخن، کمان کامپوزیتی، زین اسب، رکاب زین و سایر تجهیزات همگی ادوات مزیت ساز محسوب می شدند. با گذر زمان و در عصر صنعتی شدن، کلاهک هسته ای، موشک کروز، موشک بالستیک، موتور احتراقی، زیردریایی و سیستم دفاع موشکی حائز اهمیت شدند؛ در این راستا، برتری موشکی می تواند گاهی توازن قدرت میان قدرت های بزرگ را تغییر دهد. این امر جایی اثرگذارتر است که توان موشکی با تکنولوژی های جدید و اقتصاد قدرتمند نیز همراه شود. مسئله مذکور درباب تسلیحات هسته ای نیز صادق است و ترکیب آنها با تکنولوژی های جدید، قدرت و میزان تخریبشان را نیز تقویت خواهد نمود.
توسعه فناوری بطور سنتی همیشه با نبرد و جنگ پیوند خورده است و هیچگاه در تاریخ بشر توسعه بدون خشونت و جنگ نبوده است. عصر فعلی را می توان عصر نظم جهانی جدید یا رقابت فناورانه سرد نامید. به همین دلیل تکنولوژی های جدید منشأ اصطکاک های آینده سیاسی، اقتصادی و نظامی قدرت های بزرگ خواهند بود.
مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به بررسی نقش فناوری در رقابت نظامی قدرت های بزرگ پرداخته است و با بررسی وضعیت فعلی رقابت فناورانه نظامی قدرت های بزرگ ازجمله چین و ایالات متحده، پیشنهادهایی برای توسعه فناوری های نظامی ایران ارائه کرده است.
نیمه هادی ها و هوش مصنوعی؛ هسته اصلی رقابت فناورانه در جهان
در این گزارش ضمن اشاره به رقابت چین با آمریکا در حوزه های مختلف عنوان شده است که جهان درحال تبدیل شدن به دو بلوک اصلی آمریکایی و چینی است که در آن، تنش های ژئوپلیتیکی نیز درحال ظهور بوده و درست همانند جنگ سرد که فناوری منجر به ظهور رقابت فضایی شد، این دفعه نیز فناوری عامل اصلی رقابت به حساب می آید، که هسته اصلی این رقابت فناورانه در عرصه نیمه هادی ها و هوش مصنوعی خواهد بود. البته فناوری های دیگری نیز نظیر محاسبات کوانتومی، اینترنت اشیا و... مطرح و اثرگذار هستند؛ اما به نظر می رسد هم اکنون، حداقل در عرصه نظامی، نیمه هادی ها و هوش مصنوعی بیشترین کاربرد را دارند و اثرگذارترین فناوری در رقابت ژئوپلیتیکی محسوب می شوند.
نیمه هادی ها بخشی حیاتی محصولاتی مانند خودرو ها، گوشیهای هوشمند، هواپیماها یا وسایل خانگی هستند. بدین سبب تامین امنیت زنجیره آنها برای رشد اقتصادی ضروریست و بنابراین است که ایالات متحده باهدف فلج کردن توسعه اقتصادی و نظامی چین در زنجیره تامین آن خلل ایجاد می کنند.
هوش مصنوعی نیز قسمتی از فناوری های نوظهور است که جدی ترین تأثیر را بر حوزه های مرتبط باقدرت و امنیت، خصوصاً امنیت و دفاع ملی داراست. این فناوری در مباحث نظامی کاربرد بسیار زیادی دارد. که مهم ترین آنها را می توان در جمع آوری داده، تحلیل اطلاعات و بهبود تصمیم گیری و تشخیص هدف دانست.
چین در فناوری های نظامی چگونه سرمایه گزاری نموده است؟
رقابت اساسی در عرصه فناوری های نظامی بین دو قدرت بزرگ، یعنی چین و آمریکاست. در چین، پیشرفت های اقتصادی و فناورانه بصورت نزدیکی به هم پیوند خورده و این کشور قادر است؛ ابر پروژه های ملی و بین المللی فناورانه- اقتصادی را با همکاری مشترک بخش های دولتی / خصوصی و نظامی / غیرنظامی خود به انجام برساند.
چین سالهای مدیدی است که به جهت رشد اقتصادی اش، بر توسعه فناورانه و نوآوری سرمایه گزاری نموده و هزینه اختصاص یافته بمنظور مطالعه و توسعه فناوری خودرا از ۱۹ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۱ به ۳۷۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ رساند و اکنون پرچم دار فناوری در بعضی حوزه ها نظیر فناوری کامپیوتر کوانتومی بوده و غول های فناوری بزرگی نظیر شیائومی، هوآوی و علی بابا را در خود جای داده است.
تمرکز چین بر فناوری های هوش مصنوعی و جنگ اطلاعاتی با هدف ایجاد بازدارندگی
تمرکز فعلی چین بر روی مواردی همچون جنگ اطلاعاتی، جنگ الکترونیکی، هوش مصنوعی، محاسبات کوانتومی و … است که با ترکیب و ادغام این موارد بتواند شبکه ای را بمنظور ایجاد بازدارندگی و تحمیل بیشترین هزینه و فشار بر نیروی هوایی ایالات متحده را فراهم آورد.
چین قصد دارد تا با استفاده از تکنولوژی های جدید، زمین بازی جدید تعریف کند که در آن خود برتری دارد و به همین جهت است که در بخش مطالعه و توسعه و همسوسازی منافع و اقدامات نظامی و غیرنظامی به عنوان یک پروژه ملی و یکپارچه عمل می کند. چین با بوجودآوردن مفهومی با عنوان «هم جوشی نظامی-غیرنظامی» و زیرساختی با عنوان «سیستم نوآوری فناورانه یکپارچه نظامی-غیرنظامی» در پی «همجوشی و ادغام نوآوری ها و پیشرفت ها در تحقیقات پایه و کاربردی» و پیشبرد «تحقیق و توسعه نظامی-غیرنظامی» در فناوری های دارای کاربرد دوگانه پیشرفته است.
رشد بالاتر از ۱۰۰ میلیارد دلاری مطالعه و توسعه در چین
میزان سرمایه گذاری چین در مطالعه و توسعه رشد زیادی داشته است. به صورتی که بودجه آن از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۲۱ بالاتر از ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش داشته است. این کشور در سال ۲۰۱۹، ۵۲۷.۷ میلیارد دلار در این عرصه سرمایه گزاری نموده که بااینکه نسبت به ایالات متحده آمریکا (۶۶۸.۴ میلیارد دلار) هنوز کم تر است، اما نسبت رشد آن بیش از ایالات متحده آمریکاست. اما نکته مهم آنست که ۷۴.۵ درصد از هزینه صرف شده در آمریکا، مربوط به بخش خصوصی است که عمدتا پیگیر منافع تجاری خود هستند و ممکنست ارتباط چندانی با بخش دفاعی نداشته باشند. برعکس در چین تمامی هزینه ها منطبق با رفع نیازمندی های همجوشی نظامی-غیرنظامی بوده و فارغ از تاکید بر کاربردهای نظامی یا غیرنظامی است.
بااین حال سیستم نوآوری چین هنوز نسبت به روسیه و آمریکا ضعیف تر است و این کشور در تلاش است تا بوسیله تقویت نوآوری داخلی و توسعه قابلیت های نظامی مشابه سیستم های ایالات متحده به این امر پاسخ دهد.
پکن علاوه بر آنکه به ایجاد موازنه در مقابل فناوری های آمریکا علاقه مند است، در پی فراتر رفتن از توانمندی های ایالات متحده نیز بوده و بجای آنکه فقط در پی مقابله با فناوری آمریکا باشد، درصدد کسب» مزیت اقدام کننده اول»، بوسیله ورود به حوزه های فناوری جدیدی است که در آنها ایالات متحده حضور جدی و مؤثری ندارد.
هدف پکن از کاربست فناوری در حوزه نظامی شامل «همسوسازی و یکپارچه سازی ظرفیت ها و منابع و اقدامات کشور» بوسیله هم جوشی نظامی-غیرنظامی بمنظور جبران فاصله موجود با ایالات متحده، «توسعه ظرفیت ها و مفاهیم، بهبود توان جنگ سیستم ها یا جنگ نابودی سیستم ها»، کسب توانمندی انجام حمله اول بوسیله موشک های هدایت شونده دقیق دوربرد، کسب و توسعه برخی توانمندی های محرمانه برای شگفتی سازی در هنگام بروز جنگ و کسب جایگاه نخست جهان در عرصه هوش مصنوعی و استفاده از آن برای کسب برتری نظامی است.
سرمایه گذاری آمریکا در عرصه هوش مصنوعی
ایالات متحده که اکنون خودرا سردمدار توسعه خیلی از تکنولوژی های جدید می داند، از بابت رقیب راهبردی خود، یعنی چین و پیشرفت بیش از پیش آن در عرصه فناوری های پیشرفته نظامی، اعلام نگرانی می کند؛ چونکه این فناوری ها قابلیت ادغام در ظرفیتهای نظامی داخلی و خارجی داشته و می توانند آثار امنیتی گسترده ای را در صحنه امنیت بین الملل ایجاد کنند. مهم ترین فناوری در این خصوص را می توان هوش مصنوعی دانست.
در رابطه با هوش مصنوعی آن چه در عرصه نظامی محل تاکید است موضوع هوش مصنوعی محدود و استفاده از آن در عرصه نظامی بوده که اینگونه کاربردها شامل اطلاعات، نظارت و شناسایی، پشتیبانی، عملیات سایبری، فرماندهی و کنترل، نیمه هادی ها و وسایل خودکار می شود. این فناوری ها عمدتا در مواردی که نیاز به کار پیچیده یا فعالیت شناختی فرسوده کننده دارد، به کار گرفته می شوند و می توانند سریع تر از سیستم هایی که نیاز به کاربر انسانی دارند واکنش نشان دهند؛ داده های بیشتری را جمع آوری و تجزیه وتحلیل کنند و مفاهیم عملیاتی نوینی نظیر ازدحام و انجام عملیات فناورانه ترکیبی را که منجر به تسلط بر سیستم های دفاعی رقیب می شود، مهیا سازند. این فناوری در عرصه جعل عمیق نیز ورود کرده و با استفاده از ظرفیت خود، زمینه انجام عملیات در منطقه خاکستری، نظیر عملیات اطلاعاتی را نیز فراهم نموده است.
در خصوص هوش مصنوعی، سرمایه گذاری وزارت دفاع آمریکا در لایحه بودجه سال ۲۰۲۴ به رقمی در حدود ۱.۸ میلیارد دلار بمنظور انجام بالاتر از ۶۸۵ پروژه فعال در این عرصه رسید. پنتاگون در همین سال، رقمی معادل ۱.۴ میلیارد دلار نیز برای توسعه و آزمایش ابتکارات ۴ که درصدد ایجاد شبکه ای مرتبط به فرماندهی و کنترل همه حوزه ها با تاکید بر هوش مصنوعی میان کلیه توانمندی ها و دارایی های نظامی ایالات متحده است، درخواست کرده است. حجم قراردادهای پنتاگون درباب هوش مصنوعی نیز از ۲۶۱ میلیون دلار در اوت ۲۰۲۲ به ۶۷۵.۳ میلیون دلار در اوت ۲۰۲۳ رسید. وزارت دفاع قبل تر در سال ۲۰۱۹ مرکز مشترک هوش مصنوعی ایجاد کرد که این روند در سال ۲۰۲۱ منجر به ایجاد دفتر هوش مصنوعی و دیجیتال بمنظور تقویت تحقق برنامه های مرکز مشترک شد.
همکاری آمریکا با متحدان خود در مطالعه و توسعه
ایالات متحده به سمت توزیع توانمندی و اقدام مشترک با همکاری کلیه ظرفیتهای داخلی و همین طور متحدان و شرکا اقدام نموده است. آمریکا دارای شبکه ای شرکا و متحدان است که هم انتقال فناوری را با یکدیگر صورت می دهند و هم درگیر مطالعه و توسعه درباب توانمندی های جدید هستند.
این کشور در کنار اتخاذ راهبرد جبرانی سوم (در این راهبرد پنج حوزه موردتوجه آمریکا قرارگرفته است: شامل سیستم های یادگیری خودمختار، همکاری میان انسان ها و ماشین، تجهیزات کمکی نیروی انسانی، استفاده از تجهیزات پیشرفته از طرف نظامیان در صحنه های عملیاتی، تیم های نظامی انسان پایه و ماشین پایه و سلاح های نیمه مختار سایبری و الکترونیکی در بستر شبکه های مجازی و میدان عملیاتی) بمنظور حفظ برتری فناورانه خود، بر احاله مسئولیت، استانداردسازی، توزیع توانمندی ها و بهره گیری از ظرفیت شرکا و متحدانش تکیه کرده و شاکله اصلی راهبرد دفاعی خودرا مبنی بر بازدارندگی یکپارچه استوار کرده است.
این کشور از حضور فناوری در بخش نظامی خود اهداف و نیت های اصلی «فراهم سازی امکان انجام عملیات مشترک»، «تقویت و توسعه تاب آوری، سرعت و گستره زیست بوم فناوری دفاعی»، «تضمین بنیان های مطالعه و توسعه (شامل جذب، پرورش استعداد، حفظ و ارتقای زیرساخت ها)» و «حفاظت و حراست از فناوری و پشتیبانی نوآوری نظامی» را دنبال می کند.
ایران برای توسعه فناوری های نظامی چه مسیری را باید در پیش بگیرد؟
در بُعد فناوری و نوآوری، راهبرد بازدارندگی ایران بر ایجاد توان مناسب مقابله با حمله نظامی احتمالی دشمن بناشده است. این الگوی بازدارندگی، منبعث از اسناد کلان و سیاست های کلی نظام شامل چهار رکن و مؤلفه اساسی بوده که عبارت است از مشارکت مردمی، خودکفایی، بازدارندگی فناورانه صنعتی و بازدارندگی منتج از فناوری های سایبری و مبتنی بر هوشمند سازی.
در این راستا، با عنایت به نقش اساسی جمهوری اسلامی ایران در حفظ و ثبات منطقه، فضا و محیط امنیتی ناشی از رقابت قدرت های بزرگ و همین طور تنش های اخیر منطقه ای، ضمن تاکید بر ضرورت افزایش بودجه و اهمیت تمرکز کشور بر فناوری های نوین، موارد ذیل بمنظور تحقق منافع کشور پیشنهاد می شوند:
۱. ایجاد راهبرد و الگوی بومی مطالعه و توسعه فناورانه نظامی با تاکید بر محصولات دارای کاربرد دوگانه
به نظر می رسد ایران نیازمند نوعی کار سپاری بومی با تاکید بر همجوشی نظامی-غیرنظامی / خصوصی-دولتی از یک سو و همین طور توزیع مطالعه و توسعه در سراسر کشور از طرفی است که رابط و محل اتصال این بخش ها باید مشخص شود.
علاوه بر این ضروریست تا نگاهی به همکاریهای بین المللی و استفاده یا فعال سازی ظرفیت ها و فرصت های موجود در توافق نامه های دو یا چندجانبه و سازمان های بین المللی ازجمله بریکس و شانگهای داشت. بدین سبب راهبرد کشور با تاکید بر ظرفیت ها و اهداف داخلی و بین المللی باید ترسیم شود. سرریز فناوری به بخش غیردفاعی اثرگذاری سیاست های اقتصاد مقاومتی در صنعت دفاعی با تاکید بر توسعه فناوری بوده است. دراین باره جهت گیری راهبردی صنعت دفاعی برای گذار به اقتصاد مقاومتی بمنظور مواجهه با چالش توسعه فناوری به پایین دست، حرکت صنعت دفاعی به سمت اقتصاد مقاومتی به ترتیب با محوریت مؤلفه های دانش محوری، مردم محوری، اتکا به ظرفیتهای داخلی و مدیریت جهادی اهمیت بالایی دارد.
۲. تعیین اولویت های فناورانه نظامی
نیاز است تا کشور با درک تهدیدات و اهداف امنیتی خود و تحلیل و رصد محیط امنیتی پیرامونی، نیازها و اولویت هایش را مشخص کرده و تلاش کند تا با استفاده از راهبردی که در بند «۱» پیشنهادها ذکر شد؛ تکنولوژی های جدید مزیت ساز و رقابتی خودرا احصا کرده و نیازش را با تاکید بر اولویت کار سپاری و جمع سپاری داخلی با رعایت ملاحظات دفاعی و امنیتی خاص این امر، رفع کند. در این راه ضروریست تا از ظرفیت شرکت های خصوصی و دانش بنیان، جهت بهبود سرعت دستیابی به فناوری بهره برد.
۳. ممانعت از تبدیل منطقه غرب آسیا به محل نزاع قدرت های بزرگ
به نظر می رسد در فضای رقابتی قدرت های بزرگ، احتمال رویارویی و افزایش تنش ها میان آنها روزبه روز بیشتر خواهد شد و ترجیح آنها این خواهد بود که چنین مواجهه ای، در محلی دور از خاک و منطقه شان باشد. از این رو، ضروریست تا تلاش شود مدلی بومی و منطقه ای بمنظور ایجاد ثبات و تامین امنیت (نظم امنیتی منطقه ای بومی) با همکاری سایر بازیگران منطقه ای باهدف کاهش مداخله و حضور قدرت های بزرگ در منطقه ایجاد شود. به همین دلیل لازم است تا جمهوری اسلامی ایران بازیگری حداکثری در چنین فرایندی باشد. در این راستا، ظرفیت دستگاه دیپلماسی و همکاریهای مشترک نظامی و تقویت دیپلماسی دفاعی می تواند زمینه کاهش تنش ها و افزایش همکاری ها را فراهم آورد.
۴. جذب، آموزش و حفظ استعدادها و متخصصین
یکی دیگر از موضوعات و مسائل مهم، توجه به جذب، آموزش و حفظ استعدادها و نیروی انسانی متخصص در عرصه فناوری، به ویژه فناوری های دارای کاربرد نظامی است. این امر ازآنجا حائز اهمیت بوده که تربیت نخبه ای که توان مزیت سازی داشته باشد، بسیار هزینه بر است و چنین استعدادی نیز در جهان کمیاب بوده و در صورت عدم توجه به این مقوله، خروج آنها ممکنست ضمن کاهش مزیت و قدرت نسبی کشور، منجر به تقویت رقبا از طرفی نیز شود.
۵. توجه به نیازمندی های خاص فناوری در محیط نظامی و امنیتی کنونی
محیط نظامی و امنیتی امروزه بصورت روزافزونی درحال خودکار و مستقل عمل کردن و هوشمند شدن است که این امر نیازمندی های خاص خودرا نیز خواهد داشت.
۶. تقویت همکاری ها و گفتگوهای فناورانه منطقه ای
این امر ازآنجا اهمیت دارد که اولاً زمینه همکاریهای مشترک فناورانه را فراهم می آورد که سرریز آن می تواند برای بخش دفاعی کشور حائز اهمیت باشد، ثانیاً حرکتی در راه اعتمادسازی فناورانه و کاهش رقابت منطقه ای در عرصه فناوری و همین طور کمرنگ ساختن رویکرد تهدید محور در عرصه مزبور است.
۷. تقویت تاب آوری و پویایی فناورانه بخش نظامی و توجه به دیجیتالی کردن سیستم های نظامی تاکتیکی
نیاز است تا بخش نظامی کشور به سمت کاربست بیشتر تکنولوژی های جدید در سطوح مختلف تصمیم گیری و راهبردی خود حرکت کرده و سیستم ها و توانمندی های عملیاتی خودرا نیز تا حد امکان دیجیتالی کند. قابل ذکر است که این مهم به دست نمی آید، مگر با همکاری بیشتر بخش خصوصی و غیرنظامی که نیاز است تا حتما مدلی بدین منظور طراحی شود. همین طور ضروریست تا ثبات سیستم های مذکور حفظ شده و از اقدامات و عملیات بی نظمی گرانه و مخرب دشمنان مصون بوده و در صورت بروز حادثه، تاب آوری و پایداری آن تضمین شود.
۸. حرکت به سمت تشکیل ارتش و تیپ های نظامی ترکیبی (انسان پایه و ماشین پایه)
لازم است تا نیروهای نظامی کشور به امکانات و فرصت هایی که تکنولوژی های جدید نظیر هوش مصنوعی می تواند برای آنها باوجود آورد، مجهز شوند. این امر می تواند در عرصه تسلیحات عملیاتی و تاکتیکی یا راهبردی از یکسو و حتی در طرح ریزی و کسب آگاهی وضعیتی و پردازش اطلاعات روی دهد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب